De weg naar Hamelen

Heruitgave van Deutsche
Sagen uit 2017 met de
rattenvanger op de omslag
De meeste sprookjes eindigen met "…en ze leefden nog lang en gelukkig", maar dat is niet het geval bij 'De rattenvanger van Hamelen'. Het is geen sprookje maar een sage gebaseerd op een legende uit de dertiende eeuw die door Wilhelm en Jacob Grimm opgetekend werd in het eerste deel van hun Deutsche Sagen uit 1816. De rattenvanger zou symbool staan voor de dood, de kinderen voor slachtoffers van de pest.

Volgens de versie van de gebroeders Grimm verloste de rattenvanger het Duitse stadje van een rattenplaag door de dieren met zijn fluitspel uit Hamelen te lokken. Wanneer hij de toegezegde beloning niet krijgt neemt hij wraak door ook de kinderen, waaronder de dochter van de burgemeester, mee te nemen. Ook zij volgen de fluitspelende rattenvanger die de kinderen laat verdwijnen in een berg.

Daarmee eindigt het sprookje maar begint de televisieserie Kunt u me de weg naar Hamelen vertellen, meneer? waarvan op zaterdagmiddag 22 januari 1972 de eerste aflevering werd uitgezonden. Met minder dan twee maanden voorbereiding schreef Harrie Geelen het eerste deel, als opvolger van de populaire kinderserie Oebele. 

De vier hoofdrolspelers: Ab Hofstee,
Rob de Nijs, Ida Bons en Martin Brozius
Het kinderkoor Henk van der Velde uit die serie zouden de kinderen van Hamelen gaan spelen. Van de volwassen acteurs uit Oebele kregen Rob de Nijs en Ab Hofstee hoofdrollen, respectievelijk als Bertram Bierenbroodspot, de zoon van de lakenhandelaar, en stadsomroeper Hildebrandt Brom. Herman Vinck moest de rol van poortwachter Aernout Koffij afslaan vanwege verplichtingen bij het Werkteater, in zijn plaats werd Martin Brozius gekozen. Omdat Wieteke van Dort en Marjan Berk beiden zwanger waren ging de rol van burgemeestersdochter Lidwientje Walg naar Ida Bons.

Net als bij Oebele schreef Joop Stokkermans de muziek en alle liedjes voor de serie, uiteindelijk meer dan 120, die daarom werd aangekondigd als kindermusical. Hoeveel afleveringen er gemaakt zouden worden was vooraf niet bekend. De opzet van de serie, de zoektocht terug naar Hamelen, gaf Harrie Geelen de gelegenheid telkens nieuwe avonturen te bedenken voor de Hamelaars. Dat deed hij in de avonduren naast zijn werk overdag voor de Toonder Studio’s en in dezelfde periode schreef hij ook nog het scenario voor de spannende jeugdserie Q & Q.


Seizoen 1
Omdat de serie in januari van start ging werden er aanvankelijk vijf maandelijkse afleveringen gemaakt om de rest van het televisieseizoen te vullen. Bram van Erkel, inmiddels presentator van het jeugdspelprogramma Klassewerk, ging zich bezig houden met het regisseren van Q & Q en droeg de regie over aan Nico Hiltrop.

Dankzij de chroma key vliegen de
Hamelaars in deel 2: Het Land Snak
op het vliegend vloerkleed Kamerbreed 
De eerste aflevering vertelt de sage en introduceert de vier hoofdrolspelers: de stoere Bertram Bierenbroodspot, de slimme Lidwientje Walg, de stuntelige Aernout Koffij en de behoedzame Hildebrandt Brom, die bij toeval samen met de kinderen door de rattenvanger worden meegelokt. Eenmaal opgesloten in de berg begint het avontuur pas echt. De Hamelaars zijn terecht gekomen in een wereld waar men nog nooit van mensen heeft gehoord en leren onder meer de dwerg Gruizel Gruis, koningin Machteld de Morsige, heks Slik en elvenkoning Pipijn kennen. Met prins Tor van Sombrië, die in de leer is bij Truuk de tovenaar, sluiten zij voor altijd vriendschap.

De decors werden ontworpen door Mia Schlosser in een stijl die eerder modern dan sprookjesachtig aandoet met reusachtige bloemen en gestileerde bomen. Om de indruk te wekken dat de Hamelaars echt op een vliegend vloerkleed of bezemstelen vlogen werd gebruik gemaakt van de chroma key, een nieuwe techniek waarbij twee filmbeelden met elkaar gecombineerd kunnen worden doordat één kleur (meestal blauw) wordt vervangen door een ander beeld.


Seizoen 2
Het eerste seizoen werd door de kijkers enthousiast ontvangen waardoor de serie van de middag naar de vooravond verhuisde en de afleveringen geen 30 maar 50 minuten gingen duren. Er waren meer veranderingen: de decors waren nu van de hand van Herman Coenen en Jan P. Koenraads die de serie er meer als een sprookje lieten uitzien.

Ida Bons werd opgevolgd door de nog onbekende Loeki Knol. Zij was ontdekt door regisseur Tineke Roeffen. Nadat Paul Pouwels aflevering 6 had geregisseerd zou zij alle overige delen regisseren, tot het einde van de serie. Naast de tekst van Harrie Geelen en de muziek van Joop Stokkermans is zij een belangrijke factor voor het succes van de serie. Zij wist de teksten perfect om te zetten in beelden, wat met de vele trucages niet altijd makkelijk was.

Het Bavohuis in Amsterdam
Ieder deel werd na 10 dagen repeteren in het Bavohuis in Amsterdam en liedjes inzingen in de MC Studio in Nederhorst den Berg in slechts twee dagen opgenomen - vrijdag zonder en zaterdag met kinderen - wat een minutieuze voorbereiding vereiste. Zo werd ieder camerastandpunt vooraf al vastgelegd en kregen de kinderen, die niet mochten repeteren van de Arbeidsinspectie, tijdens de zanglessen uitleg over wat er van hen verwacht werd.

In het tweede seizoen introduceert prins Tor de Hamelaars op het kasteel van Bambergen, waar ze worden opgenomen in de hofhouding. Ze raken bevriend met rijksambtenaar Ogterop Deux en prinses Madelein die graag met prins Tor wil trouwen, maar er zijn meer prinsen die naar haar hand dingen, waaronder de gemene prins Guurt van Grasp. De prinsentoto zal bepalen wie met de prinses mag huwen.


Seizoen 3
Inmiddels had de serie een miljoenenpubliek gekregen die de serie hoog waardeerde. In het derde seizoen volgden nog eens negen afleveringen die in de vooravond op zaterdag werden uitgezonden.
Net als bij seizoen 2 en 4 werd deze reeks voorafgegaan door een compilatie van eerdere afleveringen, verteld door Hans Pauwels die in de eerste drie seizoenen ook als verteller te zien is.

De vliegende pompoen in
deel 13: Het Gestolen Land
Prins Tor heeft zijn Madelein eindelijk gewonnen in de Prinsentoto, maar nu beginnen de problemen pas echt. De jaloerse prins Guurt laat Gruizel Gruis, die voor het huwelijk is uitgenodigd, een spiegel geven aan prinses Madelein. De spiegel is echter betoverd waardoor zij verdwijnt naar Morpuys, het land dat koning Mink kwijt is geraakt nadat hij zelf in een betoverde spiegel had gekeken. Samen met de Hamelaars gaat prins Tor op zoek naar zijn grote liefde. De reis gaat onder meer per vliegende pompoen en er zijn ontmoetingen met heksen, nixen, faunen en trollen. In de laatste aflevering worden Tor en Madelein weer met elkaar verenigd.

De betoverde spiegels, waarmee waternix Onno Ratsmodee de Hamelaars bespioneert, zijn een knipoog naar het afluisterschandaal van Watergate waardoor de Amerikaanse president Nixon moest aftreden. Aflevering 16 heeft dan ook de toepasselijke titel Het waternix-schandaal gekregen.


Seizoen 4
In het seizoen 1974-1975 kreeg de KRO de zaterdagavond als vaste uitzenddag en werd van Hamelen een wekelijkse serie gemaakt met 18 afleveringen van een half uur. Omdat de afleveringen korter waren kwam de rol van de verteller te vervallen.

Bertram en Hildebrandt ontdekken in deel 32: De
Krimpspreuk van Lorre Lei dat het kasteel
van Bambergen is gekrompen 
Tussen het derde en het vierde seizoen heeft de bruiloft plaats gevonden van prins Tor en prinses Madelein in Sombrië. De Hamelaars gaan in de vliegende pompoen op weg naar Bambergen, maar komen in een noodweer terecht en moeten landen in de grot van Ardubal die hen leidt naar een donker moeras vol monsters. Hildebrandt weet uiteindelijk moerasmonster Tromp te verslaan in de Poedelpoel en wordt voor zijn heldendaad door koningin Madelein tot baron verheven.

Lang kan hij daar niet van genieten als door toedoen van koningin Rinse, de moeder van prins Guurt en minstens zo slecht, het kasteel van Bambergen wordt verkleind tot een poppenhuis en op de kermis van War terechtkomt.

Het is nooit helemaal duidelijk geworden waarom, maar na dit seizoen kreeg Harrie Geelen de opdracht een einde aan de serie te schrijven. Wellicht door toedoen van de Arbeidsinspectie die vond dat dezelfde kinderen te lang aan de serie meededen, of misschien wilde de KRO bezuinigen.


Seizoen 5
Tussen de eerste en de tweede aflevering van het vijfde seizoen werd een registratie uitgezonden van één van de drie concerten die de vier hoofdrolspelers en het koor in het najaar van 1975 hadden gegeven.
Het laatste seizoen staat geheel in het teken van de terugkeer naar Hamelen. 

Bertram en Liedwientje trouwen met
elkaar in deel 45: Het Zwaard van Golf
In de stallen van kasteel Laar, dat nu eigendom is van baron Hildebrandt, duikt een geheimzinnige figuur in het groen op: Clovis van Wamp, broer van Goudriaan, oftewel de rattenvanger. Ook hij bezit een magische fluit waardoor Barend Stip, één van de kinderen, terugkeert in Hamelen. Maar voordat de anderen ook kunnen terugkeren verliest de fluit zijn magische kracht door toedoen van ijsheks Wenzela, de slechtste vrouw ter wereld. Om haar te verslaan gaan de Hamelaars op weg naar haar ijspaleis. Uiteindelijk zal Aernout ervoor zorgen dat iedereen weer veilig in Hamelen komt. De laatste aflevering wordt afgesloten met het huwelijksfeest van Bertram en Lidwientje.

Na afloop van de opnamen van de laatste zes afleveringen, die nu weer maandelijks werden uitgezonden, kreeg Tineke Roeffen van de KRO het aanbod om een intiem diner of een groot feest te geven. Ze koos voor het feest dat bij haar thuis werd gegeven en tot in de kleine uurtjes zou duren.


Na Hamelen
Jarenlang kreeg de KRO het verzoek om Hamelen te herhalen. Omdat het merendeel van de afleveringen was gewist was dat niet mogelijk. Uiteindelijk werden de zes afleveringen van het vijfde seizoen, de enige delen die bewaard waren gebleven, opnieuw uitgezonden in het najaar van 1989. Harrie Geelen schreef een introductie waarin Will van Selst als prins Tor verteld wat de Hamelaars tot dan toe allemaal hadden beleefd.

In 1993 werden enkele afleveringen in een beperkte oplage op VHS uitgebracht en gepresenteerd tijdens een reünie waar naast de hoofdrolspelers en het koor veel gastacteurs aanwezig waren.
Een paar jaar later verenigden liefhebbers Alex Blits en Gert-Jan de Warm en koorleden Marcia Meere-Kat en Monique Bakker zich in de Stichting Hamelen 97 met als doel zoveel mogelijk van de serie te verzamelen en te bewaren. Dit leidde onder andere tot uitgaven van cd’s en dvd’s en een fandag in 2001.

Een jaar eerder hadden Rob de Nijs, Loeki Knol, Martin Brozius en het koor een miniconcert gegeven ter gelegenheid van 75 jaar KRO, waarbij ook Joop Stokkermans en Tineke Roeffen aanwezig waren. Dankzij het internet wisten ook steeds meer liefhebbers van de serie elkaar te vinden, voorheen op sites als Bubblegum en Hamelen TV en tegenwoordig op Facebook en Instagram.

Chantal Janzen als Lidwientje en René van
Kooten als Bertram in de Hamelen-musical
Op 13 oktober 2003 ging de Hamelen-musical in première, een groots opgezette productie met onder anderen Chantal Janzen, René van Kooten en Kim-Lian van der Meij. Loeki Knol keerde terug in haar oorspronkelijke rol, nu als de oudere Lidwina die aan haar dochter vertelt hoe het verhaal van de rattenvanger echt afliep. De musical werd een succes met meer dan 200 voorstellingen en 175.000 bezoekers. De KRO zond een registratie in twee delen uit tijdens de kerstdagen van 2004.


Hamelen op dvd en cd
Tijdens een feestelijke bijeenkomst in Haarzuilens op 15 april 2013 werd De Ultieme Verzamelbox gepresenteerd, een nieuwe uitgave bestaande uit 6 dvd's, 1 cd en een boekje met veel beeld-, geluids- en fotomateriaal dat nog niet eerder was uitgebracht. Uniek zijn de elf kleurenafleveringen uit seizoen 4 en vier niet-bewaarde liedjes (en een medley) die eerder dat jaar opnieuw waren opgenomen door Rob de Nijs, Loeki Knol, Margreet Heemskerk, Wieteke van Dort en de leden van het Hamelenkoor onder muzikale begeleiding van Stanley Stokkermans. Harrie Geelen zong zelf ook mee en maakte na afloop van de presentatie onderstaande fraaie afbeelding 'Naar Wamp (wijd weg)'.

'Naar Wamp (wijd weg)' door Harrie Geelen

Dankzij een crowdfundingsactie konden in 2018 voor het eerst alle liedjes op een 6 cd-box worden uitgebracht onder de titel Er is een lied dat komt en dat gaat.


Hamelen (bijna) compleet
Begin 2024 werd door Beeld & Geluid bekendgemaakt dat in een archief bijna alle afleveringen waren teruggevonden.

Bericht op Teletekst, 8 mei 2024
Harrie Geelen nam zelf de uitzendingen op met de AKAI VT-100, een van de eerste consumentenvideorecorders. Begin jaren 90 leende hij de banden uit om te laten omzetten naar VHS voor uitgave op koopvideo maar kreeg de banden niet terug.
De banden zijn inmiddels gedigitaliseerd en behalve de eerste vijf afleveringen van seizoen 1 is de serie nu weer compleet.
Op zondag 26 mei werd onder de naam Beeld & Geluid Spoelt Terug deel 16, “Het Waternix Schandaal”, vertoond in het Hilversumse Mediamuseum. De bedoeling is om alle delen op te nemen in De Schatkamer, de streaming dienst van Beeld & Geluid die naar waarschijnlijkheid in 2026 van start zal gaan.

Publicatiedatum: 1 oktober 2018
Laatste aanvulling: 29 oktober 2025
Terug naar Informatie